Jak mówić i pisać o profilaktyce chorób
Odpowiadasz za realizację samorządowych programów profilaktycznych?
Twoja firma chce zlecić kampanię zachęcającą do badań?
Jesteście pracownikami lub wolontariuszami organizacji pozarządowej, której zależy na wspieraniu ludzi w podejmowaniu decyzji służących dobrostanowi?
W styczniu 2025 roku powołaliśmy międzysektorowy zespół ekspertów w dziedzinie komunikacji, języka, zdrowia publicznego i reklamy. Wykorzystaliśmy wiedzę teoretyczną i praktyczną, by zbadać, jak wzmocnić komunikację treści profilaktycznych. Wyznaczyliśmy zagadnienia kluczowe do uwzględnienia podczas tworzenia kampanii społecznych na temat profilaktyki oraz wpływające na ich odbiór.

Wspólnie stworzyliśmy rekomendacje, które pomogą tworzyć wartościowe, merytoryczne i etyczne treści w przestrzeni publicznej. Celem tych działań jest zwiększanie liczby osób zgłaszających się na badania profilaktyczne i podejmujących wybory służące zdrowiu.
Jakie komunikaty sprawiają, że ludzie odrzucają przekazy profilaktyczne?
Czy humor, groteska i karykatura to dobre narzędzia?
Gdzie leży granica pomiędzy strachem a zaznaczaniem istotności tematu?
Czy da się stworzyć komunikację bez poznania grupy docelowej?
Czym różni się komunikat profilaktyczny od tego promującego zdrowie?
Rekomendacje, narzędzia, wskazówki znajdziesz w poradniku Komunikacji dla zdrowia.
Opracowanie przekazujemy pro bono, na zasadzie licencji Creative Commons.
Autorki i autorzy
Poradnik powstał z Inicjatywy Fundacji Rak'n'Roll. Wygraj Życie!
W skład zespołu przygotowującego rekomendacje wchodzili:

Dr hab. Beata Drabik, Katedra Teorii Komunikacji UJ
Dr Anna Chudzik, Katedra Teorii Komunikacji UJ
Dr Magdalena Pataj, Katedra Dziennikarstwa i Mediolingwistyki, Wydział Politologii i Dziennikarstwa UMCS
Marta Pawłowska MBA, ekspert komunikacji zintegrowanej o zdrowiu IZWOZ Uczelnia Łazarskiego, przewodnicząca Prezydium Partnerstwa STOP OTYŁOŚCI
Paweł Bogusław, prezes Polskiego Towarzystwa Trenerów Biznesu
Emilia Klimasara, Fundacja Rak'n'Roll
Olga Myślińska, Fundacja Rak'n'Roll
Jacek Maciejewski, Fundacja Rak'n'Roll
Pobierz poradnik
Na podany e-mail wyślemy Ci link do poradnika
Projekt prowadzony był pod patronatem Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej
Partner komunikacyjny
Dobre praktyki
Jak sprawdzać wiarygodność informacji na temat zdrowia
Informacje w sieci potrafią przytłoczyć. Jak selekcjonować źródła? Co powinno zaniepokoić, a po co warto sięgać? Bierzemy temat na tapet!

W każdej akcji edukacyjnej dotyczącej zdrowia kluczowa jest wiarygodność informacji. Materiały, których używasz, dane, które przytaczasz i treści, którymi się dzielisz, mają ogromny wpływ na to, czy Twoja akcja będzie skuteczna i czy ludzie Ci zaufają. Dlaczego warto przytaczać wiarygodne dane? W dzisiejszych czasach łatwo natrafić na treści, które są niepełne, nieaktualne, a czasem po prostu niezgodne z prawdą. Rozpowszechnianie mitów i nieprawdziwych zaleceń może zniechęcić ludzi do podjęcia właściwych decyzji i wprowadzić ich w błąd.
Na co zwrócić uwagę, weryfikując źródła?
Zanim wykorzystasz jakikolwiek materiał, zadaj sobie cztery pytania:
  1. Czy materiał ma autora? Czy wiadomo, kto go przygotował? Autor lub instytucja
  2. powinni być jasno wskazani. Brak podpisu to sygnał, że coś może być nie tak.
  3. Czy informacje są aktualne? Czy są zgodne z najnowszą wiedzą medyczną?
  4. W profilaktyce ważne jest, aby dane były świeże i sprawdzone.
  5. Czy autor powołuje się na inne źródła? Czy odwołuje się do badań naukowych,
  6. raportów i zaleceń, a nie tylko do subiektywnych opinii?
  7. Czy materiał jest rzetelny? Czy jest rekomendowany, na przykład przez instytucje
  8. publiczne? Zawsze upewnij się, że opiera się na sprawdzonych źródłach.
Czego unikać?
  • Materiałów bez autora i źródeł.
  • Stron i publikacji, które nie odwołują się do badań.
  • Treści zawierających nieaktualne dane.
  • Materiałów sensacyjnych, nieuzupełnionych o rzetelne informacje.
Dlaczego to takie ważne?
Działania edukacyjne oparte na niewiarygodnych treściach tracą sens. Zamiast pomagać, mogą zaszkodzić i podważyć zaufanie. Każda osoba, która przygotowuje akcje profilaktyczne, powinna kierować się zasadą: najpierw sprawdzam, potem wykorzystuję. Dzięki temu unikniesz powielania nieprawdziwych informacji i zapewnisz odbiorcom rzetelną i aktualną wiedzę.
Skąd czerpać wiedzę?
Najbardziej wiarygodne są instytucje i organizacje, które od lat zajmują się zdrowiem publicznym i mają odpowiednie kompetencje. Korzystaj z materiałów udostępnionych przez:
  • Ministerstwo Zdrowia (MZ),
  • Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ),
  • Państwową Inspekcją Sanitarną,
  • Światową Organizację Zdrowia (WHO),
  • Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC).
To podmioty, które dbają o rzetelność danych, aktualizują je na bieżąco i konsultują z ekspertami.
Przykład dobrej praktyki – wykorzystania wiarygodnych źródeł
Samorządy, które rozliczają tzw. „korkowe” lub „małpkowe”, są zobowiązane do prowadzenia działań edukacyjnych, m.in. w zakresie profilaktyki antyalkoholowej. Mogą przygotować materiały samodzielnie, zlecić to specjalistom lub kupić gotowe opracowania. Najważniejsze jednak, aby były to materiały rekomendowane i oparte na wiarygodnych źródłach.

Takie podejście nie tylko zwiększa skuteczność działań edukacyjnych, ale również minimalizuje ryzyko zakwestionowania wykorzystanych materiałów. Wybór wiarygodnych źródeł świadczy o odpowiedzialności i profesjonalizmie realizatorów działań profilaktycznych.

Przykładem dobrych praktyk jest korzystanie z treści wskazanych przez Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom (KCPU), zasobów wydawnictw, takich jak Wydawnictwo Edukacyjne SPS - Studio Profilaktyki Społecznej, które przygotowuje zweryfikowane publikacje do działań profilaktycznych.

Wskazówki przygotowała dla Was Agnieszka Pawlikowska, Managing Partner, Compass PR
Lista przydatnych stron przy tworzeniu kampanii o profilaktyce chorób
Przygotowaliśmy listę stron internetowych, aplikacji i narzędzi – ułatwią Ci tworzenie kampanii dotyczących profilaktyki chorób.   

W internecie znajdziesz sporo przydatnych narzędzi, które ułatwią Ci tworzenie treści do-tyczących profilaktyki. Oto lista najbardziej popularnych.
NARZĘDZIA
Tworzenie materiałów graficznych i wideo
  • Canva
    Intuicyjne narzędzie do tworzenia plakatów, ulotek, grafik do social mediów, infografik itp.
  • Adobe Express
    Alternatywa dla Canvy – do szybkiego tworzenia treści wizualnych i krótkich filmów.
  • Piktochart
    Idealny do infografik i prezentacji danych w prosty, atrakcyjny sposób.
  • CapCut / Clipchamp
    Edytory wideo (desktop i mobilne), idealne do krótkich spotów kampanii.
Muzyka i obrazy
  • YouTube Audio Library – studio.youtube.com > Audio Library
    Utwory i efekty dźwiękowe do użytku w projektach YouTube i poza nimi. Możliwość filtrowania po gatunku, nastroju, długości. Większość utworów dostępna bez konieczności podawania autorstwa.
  • Free Music Archive (FMA) – freemusicarchive.org
    Duża baza utworów licencjonowanych na Creative Commons. Idealna do tła filmów, podcastów i materiałów edukacyjnych. Należy sprawdzić warunki licencji przy każdym utworze.
  • Bensound – bensound.com
    Utwory do projektów niekomercyjnych z obowiązkiem podania źródła. Proste kategorie tematyczne: motywacyjne, korporacyjne, filmowe itp. Możliwość wykupienia licencji komercyjnej.
Obrazy i grafiki
  • Unsplash – unsplash.com
    Wysokiej jakości zdjęcia, darmowe do użytku osobistego i komercyjnego. Brak konieczności podania autora, ale jest to mile widziane. Doskonałe do plakatów, prezentacji, mediów społecznościowych.
  • Pexels – www.pexels.com
    Zdjęcia i darmowe klipy wideo do dowolnego użytku. Często wykorzystywane w kampaniach społecznych i edukacyjnych.
  • Pixabay – pixabay.com
    Ogromna baza zdjęć, grafik wektorowych, ilustracji i filmów wideo. Licencja Pixabay pozwala na darmowe wykorzystanie, również komercyjne. Social media i zarządzanie kampanią.
  • Meta Business Suite – business.facebook.com
    Zarządzanie kampaniami na Facebooku i Instagramie (posty, reklamy, statystyki).
  • Buffer / Hootsuite
    Planowanie i automatyczne publikowanie postów na wielu platformach.
  • Linktree / Taplink
    Wiele linków w jednym – do użycia w bio na Instagramie lub TikToku.
Tworzenie treści i copywriting
  • Hemingway App / Grammarly
    Korekta tekstów – poprawność językowa, styl, prostota komunikatów.
  • Jasnopis – jasnopis.pl
    Sprawdzanie jasności komunikatu
Ankiety, badania, interakcja z odbiorcami
  • Google Forms / Typeform
    Tworzenie ankiet, quizów i zbieranie opinii od odbiorców.
  • Mentimeter – mentimeter.com
    Interaktywne prezentacje, sondy, quizy na żywo – idealne na eventy offline/online.
Zarządzanie projektem i współpracą
  • Trello / Asana
    Organizowanie zadań, etapów kampanii, pracy zespołowej.
  • Miro
    Wirtualna tablica – burza mózgów, tworzenie map kampanii, planów treści.
Monitoring i analiza
  • Google Analytics
    Analiza ruchu na stronie kampanii – skąd przychodzą odbiorcy, co klikają.
  • Brand24 (polskie narzędzie)
    Monitoring internetu – kto, gdzie i jak mówi o Twojej kampanii.
  • Narodowy Portal Onkologiczny – onkologia.pacjent.gov.pl/pl
    Oficjalny portal wiedzy onkologicznej w Polsce.
  • Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) – nfz.gov.pl
    Kampanie zdrowotne, programy profilaktyczne, grafiki, materiały edukacyjne.
  • Ministerstwo Zdrowia (MZ) – gov.pl/web/zdrowie
    Raporty, dane statystyczne, informacje o działaniach prewencyjnych.
  • Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) – gov.pl/web/gis
    Materiały na temat szczepień, higieny, uzależnień, pandemii, żywności.
  • Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PZH – pzh.gov.pl
    Badania, publikacje, kampanie zdrowia publicznego.
  • Rzecznik Praw Pacjenta – gov.pl/web/rpp
    Prawa pacjentów, kampanie informacyjne nt. systemu opieki zdrowotnej.
Organizacje międzynarodowe
  • WHO (World Health Organization) – who.int
    Globalne dane i materiały o profilaktyce chorób, zdrowiu psychicznym i fizycznym.
  • UNICEF – unicef.org
    Profilaktyka i promocja zdrowia wśród dzieci i młodzieży
  • Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – cdc.gov
    Amerykańska agencja federalna odpowiadająca za profilaktykę chorób i promocję zdrowia
  • European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC) – ecdc.europa.eu
    Profilaktyka chorób zakaźnych i zdrowie publiczne w Europie.
  • Profilaktyka chorób psychicznych i uzależnień
    Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom – kcpu.gov.pl
OFICJALNE INSTYTUCJE I PORTALE RZĄDOWE
Bazy wiedzy i raporty
  • Nauka dla społeczeństwa (gov.pl) – nauka-dla-spoleczenstwa.opi.org.pl Polskie badania naukowe i bazy wiedzy na temat zdrowia, edukacji, społeczeństwa.
  • Stat.gov.pl (GUS) – stat.gov.pl
    Statystyki demograficzne, zdrowotne, społeczne – przydatne do uzasadnienia kampanii.
  • OECD Health Data – data.oecd.org/health.htm
Międzynarodowe porównania w zakresie zdrowia i profilaktyki
    Edukacyjne portale i platformy otwarte
  • Akademia NFZ – akademia.nfz.gov.pl
    Filmy, broszury i podcasty o zdrowym stylu życia, profilaktyce i leczeniu.
  • Zdrowie.gov.pl – zdrowie.gov.pl
    Oficjalny serwis informacyjny o profilaktyce zdrowotnej.
  • Portal Pacjent.gov.pl – pacjent.gov.pl
    Informacje dla obywateli: e-skierowania, e-recepty, profilaktyka.
Weryfikacja informacji
  • Demagog – demagog.org.pl
    Polska organizacja fact-checkingowa. Sprawdza wypowiedzi polityków, fake newsy i popularne mity.
  • FakeHunter (Polska Agencja Prasowa) – fakehunter.pap.pl
    Weryfikacja informacji z sieci, szczególnie dotyczących zdrowia, pandemii, technologii.
  • Stowarzyszenie Reporterzy.info – Edukacja Medialna – reporterzy.info
    Artykuły i narzędzia edukujące o dezinformacji i krytycznym myśleniu.
  • NASK – Akademia NASK / Cyberbezpieczni – akademia.nask.pl
    Informacje o cyberzagrożeniach i fałszywych treściach w sieci, w tym fake newsy dotyczące zdrowia.
Style narracji
Prośbą, nie groźbą! Jak jeszcze można mówić o zdrowiu i badaniach? Poznajcie style narracji        

Doskonale wiesz, że inaczej rozmawiamy z przełożonym, inaczej ze znajomymi na wspólnym spacerze, jeszcze inaczej chcąc nakłonić dziecko do zjedzenia obiadu. Podobnie jest z komunikacją treści profilaktycznych: w zależności od grupy, do której chcesz mówić, możesz przy¬jąć jeden z poniżej wymienionych sposobów.
  • Empatyczny – „Rozumiemy, że możesz mieć obawy – to normalne”.
    Zalety: buduje bliskość, porusza emocje.
  • Partnerski – „To Twoje ciało, Twoja decyzja – jesteśmy tu, żeby pomóc”.
    Zalety: naturalność, relacyjność.
  • Inspirujący – „Zobacz, jak wiele osób zrobiło ten krok – może też chcesz?”.
    Zalety: pobudza wyobraźnię, mobilizuje, minimalizuje strach.
  • Ekspercki – „Polskie Towarzystwo Kardiologiczne przypomina, że zdrowa dieta, regularny ruch i kontrola ciśnienia to kluczowe elementy profilaktyki chorób serca. Wczesne działania znacząco zmniejszają ryzyko zawału i udaru.”.
    Zalety: buduje zaufanie, szczególnie u sceptyków.
Grupy odbiorców kampanii - na co warto zwrócić uwagę
Nigdy nie stworzysz kampanii, która zadziała na wszystkich, ale są sposoby, które ułatwią Ci dotarcie do grupy docelowej. Sprawdzisz?
Nigdy nie stworzysz kampanii, która zadziała na wszystkich. Po prostu się nie da.
Zakładamy, że Komunikacja dla zdrowia (poradnik, który możesz pobrać ze strony głównej) pomoże w stworzeniu kampanii kierowanej do osób, które ani nie należą ani do grupy już przekonanych (oni najprawdopodobniej i tak podejmą wybory profilaktyczne), ani nie są radykalnymi przeciwnikami profilaktyki (nakłonienie ich do wyborów profilaktycznych będzie wymagało zupełnie innego podejścia, wiążącego się praw¬dopodobnie z rozmową o wartościach i przekonaniach). Innymi słowy: adresatami kampanii są osoby „pośrodku”. Taki odbiorca prawdopodobnie wie, że badania i zachowania profilaktyczne są ważne, ale z różnych powodów ich nie podejmuje.
Co możesz zrobić?
1. Na początku zastanów się, czy odbiorcy Twojej komunikacji nie mają barier (fizycznych, psychologicznych, społecznych, ekonomicznych), które utrudniają im wykonywanie badań profilaktycznych. Być może warto się nimi zająć w komunikacji. Może niektórzy poruszają się na wózku? Może do badania zraził ich kiedyś nieuprzejmy lekarz albo mają traumę śmierci bliskiego w rodzinie? Mieszkają w miejscu wykluczonym komunikacyjnie? Albo, po prostu, nie mają pieniędzy?

2. Załóż, że mówisz do osób zdrowych, które się nie badają i nie mają objawów chorobowych. Z różnych powodów – nie wiedzą, boją się, odkładają. To bardzo zróżnicowana grupa – różny wiek, płeć, styl życia, itp. Są wśród nich i młodzi bywalcy kawiarni na placu Zbawiciela, i mo¬torniczy przejeżdżających tędy tramwajów, i pracownicy najbliższej Żabki.

3. Mów prosto, zrozumiale, empatycznie – jak do kogoś, kto pierwszy raz słyszy o badaniach.

4. Niech straszenie nie będzie głównym narzędziem do osiągnięcia celu. Choć w pewnych okolicznościach lęk bywa dobrym motywatorem (dlatego niektórzy najlepiej pracują tuż przed deadlinem), czasami wywołuje go już samo poruszanie wątków dotyczących zdrowia. Oceń, czy warto go wzmacniać.

5. Pamiętaj, że ludzie korzystają z różnych mediów i komunikat, który chcesz nadać, powinien być dostosowany – i do odbiorców, i do środka przekazu. Do młodych będziesz docierać np. przez influencerów i media społecznościowe, do starszych przez media standardowe, takie jak TV, prasa czy popularne programy i seriale TV. Warto odnaleźć i zaangażować we współpracę liderów opinii w danej grupie odbiorców oraz powołać się na głos ekspertów (osób lub instytucji).

6. Komunikaty profilaktyczne mogą być kierowane bezpośrednio do osób, których dotyczą (np. do kobiet, by wybrały się na profilaktyczną cytologię) ale też do ich opiekunów (np. do rodziców, by zaprowadzili dzieci na bilans) lub opiekunów osób starszych, by wspierali seniorów w regularnym pomiarze ciśnienia). Gdy kierujesz komunikat do „pośrednika”, zastanów się, na co dana osoba ma realny wpływ. Nie wymagaj od niej działań, których nie są w stanie zrealizować, nie strasz jej konsekwencjami braku działania (np. nie groź konsekwencjami nadciśnienia opieku-nowi osoby starszej, która, często mimo wielu wcześniejszych prób, nie jest w stanie wpłynąć na nawyki zdrowotne seniora).